Jimmy Nelson fotogra­feert op leven en dood

Geen standaard jeugd

Vreemd genoeg is één van de beroemdste fotografen ter wereld niet geboren om te fotograferen, het is eerder andersom. Hij fotografeert om het leven te eren. Zijn camera is daarbij niets meer dan een instrument, een hulpmiddel, om verhalen vorm te geven en te delen. Verhalen die ertoe doen, die het waard zijn om verteld te worden en soms zelfs verteld moeten worden. Verhalen die hem terugbrengen naar zijn jongste jeugd. De jaren voordat hij voor een lange tijd emotioneel op slot ging.

Jimmy vertelt vrijuit over die heftige periode in zijn leven: ’Tot mijn zevende woonde ik door het werk van mijn vader onder anderen in Zuid Amerika en Afrika. Onbezonnen, vrij en gelukkig. Op mijn zevende werd ik naar een Jezuïeten kostschool gestuurd in Lancashire en veranderde mijn leven in een hel. Ik leefde volgens volstrekt andere normen en waarden en werd daar gezien als dom en arm, met verkeerde vrienden. In al mijn jeugdige onschuld zag ik geen kwaad in naakt rondlopen, spelen met ‘zwarte’ kinderen. Overleven in de natuur was in Afrika een belangrijker levensles dan lezen en schrijven. Ik was tot mijn zevende volstrekt normaal en leefde vrij. In Engeland werd daar duidelijk anders over gedacht. De stalen glimlach en een opgepoetste buitenkant is daar het grootste goed. Hun manier van overleven en de blauw­druk voor hun normen en waarden. Toen er naast geestelijke mishandeling ook lichamelijk misbruik bij kwam, knapte er iets in mij en sloot me emotioneel volledig af. Kroop in een hermetisch gesloten cocon.’ Het vormde een startsein voor een levenslang gevecht en misschien is Jimmy geen geboren kunstenaar, hij is wel een geboren winnaar.

Overleven in de natuur was in Afrika een belangrijker levensles dan lezen en schrijven.

Kuifje, de razende reporter

Bij gebrek aan professionele hulp of zelfs een luisterend oor, vindt Jimmy zijn Avatar in Kuifje, de razende reporter. Waar de leiding van de school op zijn hulpvraag standaard reageert met de vraag of zijn thee goed smaakt, kruipt de dan puberende Jimmy onder de dekens en leest stiekem de verhalen van Kuifje.

Jimmy: ‘Het verhaal van Kuifje in Tibet deed mij beseffen dat ik weg moest uit Engeland, weg van mijn ellende. Ik wist mij ook geen raad met mijn lichaam, waar de hormonen door mijn lijf gierden, maar mij ook deden denken aan de verschrik­kelijke ervaringen die daarmee te maken had. Tot overmaat van ramp verloor ik door stress en een reactie van verkeerde malaria-medicatie al het haar op mijn lichaam. Op mijn zeven­tiende ben ik met een Russische camera en een paar fotorolletjes naar Tibet gegaan en heb het verboden land twee jaar te voet door­kruist. Het leven daar, onbevooroordeeld en spiritueel, gaf mij langzaam mijn levenslust terug. Ik kreeg weer lucht en mijn empathische gevoel kwam langzaam terug. Het was mijn redding. Die reis heb ik vastgelegd en ieder beeld moest voor mij een monument zijn, een verbinding leggen op zielsniveau. Het beeld is daarmee geen foto, maar een uniek bevriezen van een kritiek moment tussen mensen, culturen en levens. Het was mijn roeping.’

Investeer in het voorspel

Het ogen­schijnlijke gemak waarmee Jimmy inmiddels praat over zijn zware jeugd zorgt er voor dat je de tranen kunt verdringen. Sterker nog, het besef komt binnen dat zijn eigen jeugd ervoor heeft gezorgd dat hij in alles de verdieping opzoekt, graaft naar inhoud en betekenis. Daarin investeert hij tijd en onvoorwaardelijke liefde, de liefde die hij voelde van voor zijn zevende levensjaar. Het heeft hem gevormd tot een uniek mens met een ongeëvenaarde wilskracht. Die emotionele reis bagatelliseert hij niet, die ziet hij als voorspel om te komen tot een enkel beeld, een orgastisch beeld.

Jimmy legt uit wat hij daarmee bedoelt: ‘Als een schoolklas 24 uur op het schoolplein op seksueel gebied alles met elkaar mag doen, kiezen de meesten meteen voor pakken wat je pakken kunt. Zoveel mogelijk en zo snel mogelijk. Ik kies persoonlijk liever een andere optie. Bijna 24 uur lang observeren, ruiken, vragen stellen, stel me kwetsbaar op en zoek verbinding. Dan sluit ik af met slechts één kus, één orgastische kus, met degene waar ik verbinding mee heb gekregen. Zo gaat het ook met mijn fotografie. Ik trek soms weken op met een stam, ver weg van de bewoonde wereld. Ik leer de mensen kennen. We leren langzaam van elkaar te houden zodat er een diep vertrouwen ontstaat. Ik zoek een locatie waar ik de stam die ik bezoek op een altaar kan plaatsen, het altaar dat ze verdienen. Tijdens het voorspel gaat het altijd om elkaar, nooit om jezelf. De onzekerheid, het aftasten, het onbegrip, het veroveren, het is als een dans waar veel leed in verscholen ligt. Maar de klik van de camera, die ene kus, is magistraal.’

Jimmy Nelson schiet levenslessen

Eén van de belangrijkste levens­lessen die Jimmy heeft opgedaan, is dat rijkdom op vele manieren is te omschrijven. We zijn in het welvarende westen volledig kwijtgeraakt waar het in het leven om draait. We zijn slaaf geworden van ons bezit, van de drang naar meer en de angst om alles kwijt te raken. Afgunst, jaloezie, stress, angst, uiterlijke schijn en emotionele eenzaamheid zijn zo maar een paar thema’s die aan welvarend­heid zijn te koppelen.

Jimmy kent de contrasten goed: ‘Ik heb mijn leven teruggevonden terwijl ik niets meer te verliezen had. De basis daarvan ligt in vertrouwen, vrijheid, eerlijkheid en liefde voor elkaar. Die kern­waarden zijn pure rijkdom. Alles wat daar later bijkomt eerder ballast. De zoektocht naar de essentie van ons bestaan en daar trots op zijn is zoveel meer waard dan waar wij in het westen ons geluk aan afmeten. Zoek maar eens een Zwitser die onbeschaamd, en plein public, de tranen uit zijn ogen lacht. Of sterker nog, één du überhaupt lacht.’

Hoe belangrijk die kern­waarden zijn illustreert Jimmy aan de hand van een reis door de jungle: ‘Tijdens een shoot diep in de jungle van Papoea Nieuw Guinea hadden we aan het einde van de dag geen tijd meer voor de lange terug­tocht en de stam besloot langs de rivier te over­nachten, onbe­schermd. De nacht tussen de krokodillen, slangen en ongedierte heb ik in een diepe slaap doorgebracht. Ik wist dat de stam mij niets liet overkomen. Het vertrouwen dat daaruit spreekt, je lot zonder enige angst in handen van anderen leggen, is absolute rijkdom. Later bij terugkomst, om het eind­resultaat te tonen, werd het boek onacht­zaam opzij geschoven. Ik was teruggekomen, zoals beloofd. Het ging ze om mij. Ik had ook hun vertrouwen niet beschaamd. Die liefde en rijkdom die daarbij vrijkomt is met geen pen te beschrijven.’

Groot hart

De reis die Jimmy Nelson, zowel emotioneel als fysiek, heeft gemaakt en de vele levens­lessen die hij daarbij heeft opgedaan, heeft hem een duidelijk wereldbeeld gegeven. Het is op vele fronten oneerlijk verdeeld en het is de hoogste tijd een meer reciproke relatie aan te gaan, één gebaseerd op wederkerig altruïsme en het hart te laten spreken. Met de Jimmy Nelson Foundation vormt hij als het ware de schakel tussen verschillende culturen, die op vele vlakken veel van elkaar kunnen leren en aan elkaar kunnen bijdragen. De eerste vraag is dan niet ‘wat krijg je ervoor terug?’, maar ‘wat kunnen wij bieden?’. Een gedeelde passie voor de wereld, verpakt in verhalen is dan de start waarop we veel van elkaar kunnen leren.

Jimmy vertelt verder over de stichting: ‘We maken bijvoorbeeld met een heel klein team een bijzondere reis, waarbij het belang van cultureel respect en culturele over­dracht cruciaal is. De mens staat daarin centraal, zowel binnen de groep als richting de culturen die we ontmoeten. Het is geen fotografie-excursie, het is een culturele levensles die de rest van je leven in andere kaders kan plaatsen. Met liefde en respect. Een reis vol voorspel, emotionele verbintenis en vertrouwen. Een reis die de essentie van het unieke moment vastlegt, want het verleden kunnen we niet herschrijven en de toekomst niet voorspellen.’

Wij voorspellen dat er wel een traantje gaat vloeien, want niemand heeft een hart van steen. De reis is een avontuur en leert je echt contact leggen, waarbij je met vertrouwen in elkaar, zomaar de sleutel naar je echte rijkdom weet te vinden. Kuifje heeft hem immers zijn sleutel aange­boden, waardoor hij zijn rijkdom in één klik kan vastleggen.